SURİYE VE TÜRKİYE İLİŞKİLERİ ÜZERİNE..,
EMEKLİ BÜYÜKELÇİ ŞÜKRÜ ELEKDAĞ İLE SÖYLEŞİ;
15.10.2012
Türkiye aylardır Suriye krizi ile yatıp Suriye krizi ile kalkıyor. Sınıra düşen top mermileri, AKP'nin çıkışları sonrası neredeyse her gün savaş tamtamları çalınıyor. Tehlikeli boyutlara varan kriz, son olarak yaşanan yolcu uçağı krizi ile daha da tırmandı ve Rusya'nın da içinde olduğu uluslar arası bir boyut kazandı.
Peki Suriye'de tam olarak neler yaşanıyor ve Türkiye, ABD, Çin, Rusya bu işin neresinde? Esad'ın durumu için kim, ne düşünüyor? Suriye Kürtleri özerk bir yapıya mı gidiyor?
İşte tüm bu soruları Dışişleri Bakanlığı'nda Japonya Büyükelçisi, Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı, ABD Büyükelçisi olarak görev yapmış olan tecrübeli bir isme, Şükrü Elekdağ'a sorduk. Elekdağ ilk günden itibaren yaşananları analiz ederek tüm süreci net bir şekilde ortaya koydu.
İşte o söyleşi:
Oda Tv: Türkiye ile Suriye arasındaki kriz ürkütücü bir seyir izliyor. Sizinle yapacağımız röportajda krizin ne şekilde gelişebileceğini ve ne gibi sonuçlar yaratabileceğini değerlendireceğiz. Ancak, Suriye yolcu uçağının askeri kargo taşıdığı gerekçesiyle Türkiye tarafından inişe zorlanması Türkiye-Rusya ilişkilerinde gerginliğe neden oldu ve soruna birden ilave bir boyut kazandırdı. Bu nedenle önce bu sıcak konu üzerine eğilelim. Türkiye ile Suriye arasında çıkabilecek bir çatışmada Rusya’nın tutumu ne olur?
Ş. Elekdağ: AKP iktidarı her ne kadar Suriye ile bir savaşı istemediğini vurguluyorsa da Akçakale olayından sonra karşılıklı açılan top ateşleriyle kriz “sınırlı bir çatışma” niteliği kazandı. Başbakan’ın ve Genelkurmay Başkanı’nın açıklamaları da Türkiye’nin krizi tırmandırmaktan kaçınmayacağını gösteriyor. Bu durumda “sınırlı çatışmanın” kontrolden çıkarak ve tırmanarak topyekûn bir savaşa dönüşmesi riski gözardı edilemez. ABD Savunma Bakanı Panetta böyle bir riski görüyor ve endişe ediyor ki, Türkiye’ye ihtiyatlı ve dikkatli olmasını tavsiye ediyor. Sorunuzu yanıtlamak için önce, Suriye’nin stratejik perspektiften Rusya için ne ifade ettiğine bakalım. Kanımca, bu perspektiften, Suriye’nin Rusya için taşıdığı değerin, İsrail’in ABD için taşıdığı önemle eşdeğer olduğu söylenebilir. Moskova ile Şam arasında kapsamlı bir askeri işbirliği anlaşması vardır ve Suriye’deki Tartus deniz üssü, Rusya’nın toprakları dışındaki yegâne üssüdür. 2008’de yapılan bir anlaşmayla Rusya Suriye ordusunu modernize ediyor. Türkiye ile Suriye arasındaki bir savaş halinde, Moskova’nın Ankara ile arasındaki stratejik denebilecek önemdeki ekonomik ve siyasi ilişkilerin bozulmasından çekinerek Suriye’nin ezilmesine seyirci kalması beklenemez. Çünkü bu durumda Rusya sadece önemli bir müttefikini ve Tartus üssünü kaybetmeyecek, aynı zamanda Ortadoğu’daki siyasi etkinliği de sıfırlanacaktır. Böyle bir gelişme yakın çevresindeki nüfuz bölgeleri üzerindeki siyasi etkinliğinin de zayıflamasına yol açar. Bu nedenle Rusya, Türkiye’ye karşı askeri kuvvet dışında ekonomik ve siyasi nitelikteki tüm levyeleri – bundan kendisi de büyük zarar görecek olsa da- kullanmak zorunda kalacaktır. İran da Rusya’yla aynı doğrultuda hareket edecektir. Türkiye’nin gaz ihtiyacının yüzde 80’ini, petrol ihtiyacının da yüzde 40’ını bu iki ülkeden tedarik ettiği dikkate alınırsa, bu oranda bir enerji kesintisinin Türk ekonomisi üzerinde yıkım düzeyinde sonuçlar doğuracağı anlaşılır. Bu durum da AKP Hükümetinin, uluslar arası kolektif meşruiyet zemini dışında, Suriye ile topyekûn bir savaşa girmesi için aklını yitirmesi gerektiğini ortaya koyuyor.
Oda Tv: Bugünün uluslararası koşullarında Suriye’nin Esad rejiminden kurtarılması nasıl sağlanabilir?
Ş. Elekdağ: Suriye’nin Esad yönetiminden kurtarılması için üç seçenek mevcut:
1) Suriye ordusundan büyük kopuşlar olması sonucunda ordunun çökmesi veya halkın kitlesel olarak Esad rejimi aleyhine dönmesi.
2) Uluslar arası meşruiyet temelinde dış askeri müdahale.
3) Suriye’deki silahlı muhalefetin Suriye ordusuyla rekabet edecek güç ve kapasiteye getirilmesi… Birinci seçeneği ele alırsak, Suriye’deki rejimin yapısının çökmediğini hatta bazı güçlenme emareleri gösterdiğini görüyoruz. Ordudaki Sünni askerler beklendiği gibi kitle halinde saf değiştirmediği gibi, bazı Sünni aşiretler de Esad tarafına geçti. Olayları bölgede izleyen Avrupalı muhabirlerin verdikleri haberlere göre, orta sınıf Sünni halk direnişçileri desteklemiyor ve onları her şeyi yakıp yıkan teröristler olarak görüyor. Birleşemeyen muhalif güçlerin savaş kabiliyetleri zayıflamış. Direniş, dünyanın her tarafından Cihat çağrısıyla gelen El Kaide ile bağlantılı radikal Sünni grupların desteğiyle sürdürülüyor. Kısacası bütün emareler Baas rejiminin kendisini yıkacak boyutta bir tehditle karşı karşıya olmadığını ve iç savaşın devam edeceğini gösteriyor.
Oda TV: Yani siz Esad rejiminin yaşama şansı olduğunu mu söylüyorsunuz?
Ş. Elekdağ: Tam olarak söylemek istediğim, halen Suriye’de Esad rejimini devirecek bir güç olmadığı ve askeri dengenin Esad lehine olduğudur. Derme-çatma bir yapıya ve hafif silahlara sahip olan Hür Suriye Ordusu’nun (HSO)’nun ve diğer silahlı grupların, Esad yönetimini savunan Alevi’lerden oluşan modern silahlarla donatılmış seçkin birlikleri yenme kabiliyeti yoktur. ABD’nin tampon bölgeye taraftar olmaması direnişçilerin moralini bozmuştur… Bu ortamda direnişçiler ne kadar silah alırlarsa alsınlar, dışardan güçlü bir hava desteği olmadıkça ve Suriye toprakları içindeki operasyonlarını asgari zayiatla uygulayacakları bir güvenli bölgeden yaralanmadıkça Esad kuvvetleri karşısında erimeye mahkûm olacaklardır. Bu durum kuşkusuz Esad’ın yaşama şansını artırmıştır. Bu koşullarda, Türkiye’ye karşı kurulan “Suriye-İran-Irak koalisyonu” da PKK’ya azami destek sağlayarak Türkiye’ye elini Suriye’den çekmesi için baskı yapacak ve Türkiye’de terör ve şiddet ortamını körükleyeceklerdir. Öte yandan da Suriye’de ülkeyi kan gölüne dönüştürecek ve galibi olmayacak iç savaş devam edecektir. Bu tabloda, AKP iktidarı, tahrik ederek körüklediği, sonra da seyirci kaldığı Suriye’deki insanlık trajedisinin sorumlusu olarak görülecektir. Suriye Kürtleri de bu toz ve dumandan yararlanarak kendi siyasi kimliklerine sahip çıkacak ve özerk bir yapı oluşturma yolunda mesafe alacaklardır.
Oda TV: Dışişleri Bakanı Davutoğlu’nun Faruk Şara’nın Esad’ın yerini almasını çözüm olarak ileri sürmesi, bu gerçekleri fark etmesinden mi kaynaklanıyor?
Ş. Elekdağ: Davutoğlu Faruk Şara önerisiyle Hükümet’in Suriye politikasının tam bir fiyasko olduğunu ilan etmiş oldu. AKP iktidarı Baas rejiminin ve Esad’ın devrilmesini, Suriye’ye demokrasi ve özgürlük getirilmesini hedef olarak ilan etti, Suriye muhalefetini ve HSO’nu örgütledi, ülkedeki isyan hareketini körükledi, ülkede oluk oluk kan akmasına neden oldu, ondan sonra da işin içinden çıkamayacağını anlayınca, zulmün ve katliamın sorumlusu Baas Partisinin üst düzey yöneticisi ve Başbakan Yardımcısı Faruk Şara’nın Esad’ın yerini almasını çözüm olarak öneriyor. Söylediklerim yanlış anlaşılmasın. Kaos’un ve ülkenin parçalanmasının önlenmesi için bir noktada Baas rejiminin ve temsilcilerinin muhatap olarak alınması, Müslüman Kardeşlerin ve diğer muhalif grupların da katkısıyla bir koalisyon oluşturulup yumuşak bir geçiş için zorunlu olabilir. Ben buna karşı değilim. Vurgulamak istediğim, bu önerinin bizzat Davutoğlu tarafından yapılmasının AKP’nin Suriye politikasının iflas ettiğinin göstergesi olduğudur…
Oda TV: Peki, şu sizin ikinci seçenek olarak belirttiğiniz uluslar arası askeri müdahale seçeneği gerçekleşecek mi?
Ş. Elekdağ: Meşruiyet çerçevesinde iki dış askeri müdahale yolu vardır: Birincisi, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin kararına istinaden yapılacak, Libya’ya uygulanan müdahale benzeri bir askeri operasyonun Suriye’ye karşı gerçekleştirilmesidir. Bu yol Rusya ve Çin tarafından tıkanmış durumda. İkinci yol ise, ABD önderliğinde bir “gönüllü devletler koalisyonu” oluşturmak ve NATO askeri gücünü kullanarak HSO’na ve diğer silahlı muhalif gruplara hava desteği sağlamaktır… Ancak, ABD ve diğer Batılı ülkeler bu yola da şu nedenlerle sıcak bakmıyorlar:
1) Askeri operasyonların maliyeti çok yüksek.
2) Irak ve Libya’da görüldüğü üzere askeri müdahaleler vahim sonuçlar yaratıyor.
3) ABD şu soruya yanıt arıyor: Esad gidecek yerine kim gelecek? Batılı ülkeler, Müslüman Kardeşlerin ve Selefilerin duruma hakim olmasından korkuyor.
4) İsrail tarafından benimsenen bir görüş de, iç savaşın mümkün mertebe uzaması, Aleviler ile Sünnilerin birbirlerini mecalsiz bırakıncaya kadar kırmaları ve sonuçta ülkede Sünni, Alevi, Kürt ve Dürzülerden oluşan dörtlü bir federal yapı veya mikro devletler kurulması...
Oda Tv: Sizce ABD’de Başkanlık seçiminden sonra gelecek yönetimin Suriye krizine bakışı değişir mi?
Ş. Elekdağ: ABD Genelkurmay Başkanı General Martin Dempsey’in 29 Ağustos’ta yaptığı açıklama, Suriye’ye müdahalenin ABD’nin çıkarlarıyla bağdaşmadığını vurguluyor ve seçimden sonra da Washington’un bu konudaki tutumunun değişmesinin zor olduğunu ortaya koyuyor. Dempsey , Suriye’de “uçuş bölgesi yasağı” veya “tampon bölge” kurmanın, Suriye’nin hava savunma sistemleri dikkate alındığında ABD’nin ve NATO’nun askeri kapasitesini zorlayacağını vurguluyor ve bu yola başvurmanın bedelinin ağır olacağına işaret ediyor. ABD’nin müdahalesinin ancak, Şam’ın kimyasal ve biyolojik silahlar kullanması halinde gündeme geleceğini belirtiyor.
Oda Tv: Halen, Ankara savaş riskini göze alarak Suriye sınırı boyunca topçu ateşiyle bir güvenli bölge kurma çabası içinde görünüyor. Bununla ne sağlanacak?
Ş. Elekdağ: Bu beyhude bir çaba…. Silahlı muhalif güçler içinde El-Kaide bağlantılı gruplar olması nedeniyle ABD ve diğer Batılı devletler HSO’na silah teslimatına kısıtlamalar getirdiler. Bu tutum nedeniyle, başlangıçta sözünü ettiğim silahlı muhalefetin Suriye ordusuyla rekabet edecek güç ve kapasiteye getirilmesi seçeneği gündemden düştü ve muhalefet güçlerinin Suriye ordusu karşısında eriyip gitmesi tehlikesi ortaya çıktı. Bu durumda AKP Hükümeti, Türkiye sınırından itibaren Suriye sınırları içinde genişçe bir şerit oluşturarak muhalif güçler için bir güvenli bölge oluşturma çabası içine girdi. Suriye ordusunun, Halep ile Türkiye arasındaki alan ile Akçakale karşısındaki Tel Abyat bölgesinde direnişçileri temizlemek ve kontrolü ele geçirmek için top ateşine tutması ve bazı mermilerin topraklarımıza düşerek can kaybına yol açması Türkiye’ye bu fırsatı verdi. Suriye topçu bataryaları ve zırhlı vasıtaları Türkiye’nin mukabil ateşiyle imha edildi. Esad yönetiminin, birliklerini, Türk tarafına mermi düşmemesi için dikkatli olmaları ve Türkiye tarafından ilan edilen “angajman kurallarını” dikkate alarak hava kuvvetlerine Türkiye sınırına 10 km.’den fazla yaklaşmamaları hususunda talimat verdiği hususunda haberler var.. Eğer bu böyleyse, resmen ilan edilmemiş olsa da dar bir güvenli bölge şeridi kendiliğinde oluşmuş olacak… Ancak, bu inisiyatif silahlı muhalefete moral verse de Esad’ı düşürecek kadar güçlenmesini sağlamaz. Biraz önce tarif ettiğim şekilde AKP iktidarının baş tahrikçisi olduğu iç savaşın daha uzamasına ve daha fazla kan dökülmesine yol açar ve AKP’nin bu ağır insanlık durumundaki sorumluluğunu daha artırır.
Oda Tv: Peki o zaman bu krizden nasıl çıkılacak?
Ş. Elekdağ: Çıkış yolu, Ankara’nın, BM ve Arap Ligi Özel Temsilcisi Lakhdar Brahimi’nin girişimlerine Rusya ile işbirliği yaparak destek vermesinden geçiyor. Sorunun çözümünde Rusya’nın kilit aktör olduğunun unutulmaması lazım. Başlangıçtan itibaren askeri çözümlere uzak duran ABD de başkanlık seçiminden sonra diplomatik çözüm arayışında daha aktif olacaktır. Türkiye-Suriye sınırı her an bölgedeki “sınırlı çatışmanın” karşılıklı tırmanmayla savaşa dönüşeceği aşırı riskli bir fay hattı niteliğindedir. Bu nedenle Şam, Rusya’nın “Suriye ve Türkiye direkt diyaloga girmeli” yolundaki önerisini kabul ederek Ankara’ya “biz görüşmeye hazırız” mesajı vermiştir. AKP iktidarının bu mesaja yanıtı olumlu olmalıdır.
Oda TV: Son bir sorumuz olacak. Türkiye’nin güvenlik politikasında Suriye’nin yeri nedir?
Ş. Elekdağ: Bu sorunuzu şu soruyu sorarak yanıtlayacağım: Türkiye’nin öncelikli sorunu Suriye midir? Yoksa PKK/Kürt sorunu mudur? Tabii ki PKK/Kürt sorunu…
PKK halen Türkiye’de en kanlı eylemlerini gerçekleştiriyor. Her gün yaptığı saldırılar ve patlattığı bombalarla asker, polis ve vatandaşlarımızı şehit ediyor, toplumsal yapımızda kırılmalar yaratıyor ve Türk-Kürt çatışmasına zemin hazırlıyor. Bu durumda Türkiye’nin tüm imkanlarıyla bu tehdidin yok edilmesine odaklanması gerekmez mi? Esad’a gösterilen tepkinin terörün kaynağı olan kuzey Irak’a ve PKK’ya yataklık yapan Barzani’ye neden gösterilmediğin akılcı bir izahı var mı? PKK’nın askeri karargâhı, lojistik ikmal merkezi ve güvenli üsleri Barzani’nin kontrolünde olan topraklardadır. PKK’nın Hakkari/Şemdinli’de kurtarılmış bölge kurmaya yeltendiği zaman TSK’ne karşı gösterdiği direnç ve Türkiye içinde cinayetlerini tırmandırabilmesinin nedeni Türkiye-Irak sınır boyunca bir dizi PKK üssünün bulunmasındandır. Türkiye sınırından itibaren 5 ile 25 km genişliğinde bir şerit boyunca sıralanmış olan Haftanin, Metina, Zap, Avaşin, Başyan, Hakurk üsleri PKK tarafından Türkiye’ye saldırı için bir tramplen olarak kullanılmaktadır. Türkiye’nin PKK terörünü tasfiye etmesinin ve Kürt meselesine kalıcı çözüm getirmesinin ilk şartı bu terör yuvalarını imha etmektir. AKP iktidarı, Türk toplumunu tehlikeli biçimde ayrıştıran ve kutuplaştıran mezhepçi bir siyaset güderek Suriye belasını hiç yoktan Türkiye’nin başına sararak ülkeyi savaşın eşiğine getireceğine, uluslararası hukukun kendine bahşettiği hakları kullanarak kuzey Iraktaki terörist yuvalarını temizlemeliydi. Zannediyorum Suriye krizi Türk kamuoyunun bu gerçekleri daha net bir şekilde görmesine yardım etti. Her halükârda AKP iktidarının “Türkiye’yi bölgesel aktör yaptık, küresel oyun kurucu haline getirdik” şeklindeki böbürlenmelerinin de kof olduğunu dünya alem görmüş oldu.
Şükrü Elekdağ Kimdir
Mustafa Şükrü Elekdağ, 29 Eylül 1924'te İstanbul'da doğdu. İktisat Doktoru, Diplomat ve Büyükelçi; İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Okulu'nu bitirdi. Yüksek lisans ve doktorasını Paris Üniversitesi Hukuk ve İktisadi Bilimler Fakültesi'nde İktisat alanında tamamladı. Dışişleri Bakanlığı'nda Japonya Büyükelçisi, Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı, ABD Büyükelçisi olarak görev yaptı. Milliyet ve Sabah gazetelerinde köşe yazarı olarak çalıştı.
Bilkent Üniversitesi'nde Öğretim Görevlisi olarak ders verdi. Uluslararası Güvenlik ve Strateji Seminerleri Başkanlığı görevini yürüttü. Haber Türk TV kanalında "Stratejik Bakış" adlı programın yöneticilik ve sunuculuğunu yaptı. Sarı basın kartı sahibidir. 22. Dönem İstanbul Milletvekili. 22 ve 23. Dönem'de Türkiye-AB Karma Parlamento Komisyonu Üyesi oldu. Çok iyi düzeyde İngilizce ve Fransızca bilen Elekdağ, evli ve 4 çocuk babasıdır.
Şahin Aytan
..
